We houden van verhalen over doorzettingsvermogen. De hardloper die om 5 uur ‘s ochtends opstaat. De student die nachtenlang doortrekt. De persoon die een gewoonte door pure wilskracht doorbreekt. Maar in het echte leven komt duurzame gedragsverandering zelden alleen door motivatie.

Als we willen dat mensen veranderen – of het nu gaat om meer bewegen, geld sparen of een product gebruiken – moeten we verder kijken dan wat er in iemands hoofd gebeurt. We moeten uitzoomen en ook de wereld om hen heen in overweging nemen.

Gedrag is niet het resultaat van een lineair oorzaak-en-gevolgproces. In plaats daarvan is er een constante wisselwerking tussen drie krachten. Bandura’s concept van Reciprocal Determinism beschrijft hoe persoonlijke factoren, gedrag en omgeving elkaar voortdurend beïnvloeden in een dynamische lus. Geen van deze elementen werkt geïsoleerd.

• Persoonlijke factoren: wat er intern gebeurt (onze overtuigingen, houdingen, emoties en zelfbeeld)

• Gedrag: wat we doen (onze acties, keuzes en gewoonten)

• Omgeving: de sociale en fysieke wereld waarin we leven (normen, mensen, structuren, systemen)

Deze drie elementen vormen een soort gedragsdriehoek, die elkaar allemaal beïnvloeden. Verandering in één element kan door het hele systeem heen effect hebben.

Laten we eens naar een voorbeeld kijken. Stel dat je besluit om naar de sportschool te gaan. Dat is een gedragsverandering. Je onderneemt actie. Na een paar sessies merk je iets anders op. Je begint te kletsen met mensen in de fitnessruimte. Je volgt een paar van hen op sociale media en praat met hen over hun favoriete stretchoefeningen. De sportschool wordt een plek waar je erbij hoort, niet alleen een taak op je to-do lijst. Dat is je omgeving die zich ontwikkelt.Langzaam begint ook je zelfbeeld te veranderen. Je gaat jezelf zien als iemand die ‘met fitness bezig is’ – een betekenisvolle identiteitsverandering. Dat is een persoonlijke factor. En raad eens? Die nieuwe overtuiging maakt het makkelijker om je aan je sportschoolroutine te houden. Wat op zijn beurt je identiteit als fit persoon verder versterkt.

Dit is waar Bandura op doelde. Gedrag is niet lineair. Het is een lus. Het draait rond en rond – een feedbackloop tussen gedrag, persoonlijke factoren en omgeving.

Waarom dit belangrijk is voor je productstrategie

Oké, maar wat heeft dit te maken met productontwerp of strategie? Nou, eigenlijk best veel.

Te vaak ontwerpen we producten (of campagnes, of beleid) met een te eenzijdige focus op motivatie. We proberen mensen te inspireren, overtuigen, hen op weg te helpen. En ja, motivatie speelt zeker een rol – vooral aan het begin van een traject. Maar als we daar stoppen, hoe zorgen we er dan voor dat ze blijven doorgaan?

Motivatie fluctueert. Hoogte- en dieptepunten horen bij het leven. De echte vraag is dus niet alleen hoe je een gedrag start, maar hoe je mensen blijft ondersteunen, zelfs als motivatie tijdelijk afneemt. En daar komt de ‘loop’ om de hoek kijken. Om blijvende verandering te ondersteunen, moeten we ontwerpen op een manier die alle drie de onderdelen van het systeem aanspreekt: gedrag, persoonlijke overtuigingen en de omgeving.

Laten we dit vertalen naar producttermen:

• Gedrag: Wat doet de gebruiker daadwerkelijk? Welke acties wil je stimuleren? Volg je de juiste signalen van vooruitgang?

• Persoonlijke factoren: Hoe beïnvloedt jouw product hoe mensen zichzelf zien? Bouwt het zelfvertrouwen op? Voelen gebruikers zich capabel, competent en erkend?

• Omgeving: In welke context wordt je product gebruikt? Zijn er sociale aanwijzingen, standaarden of structuren die het gedrag makkelijker of moeilijker maken? Hoe vormt jouw product de omgeving van de gebruiker – en hoe kan de omgeving het gedrag versterken?

  
  

Zelfs kleine verschuivingen in één onderdeel van de driehoek kunnen veranderingen elders veroorzaken. Bijvoorbeeld:

• Een maaltijdplanner die gezonde recepten vereenvoudigt en veel keuze biedt (omgeving) vermindert keuzestress, wat mensen meer zelfvertrouwen geeft in hun kook- en eetvaardigheden (persoonlijk), en leidt tot consistenter thuis koken (gedrag).

• Een budget-app die kleine successen viert (gedrag) kan gebruikers helpen zich financieel vaardiger te voelen (persoonlijk), waardoor ze mogelijk opener over geld praten met vrienden voor wederzijdse steun (omgeving).

Ontwerp voor loops, niet alleen voor losse momenten

De meeste productteams zijn geweldig in het ontwerpen van functies. Minder teams zijn bedreven in het ontwerpen van feedbackloops. Maar de magie gebeurt juist in de interacties. Loops zijn waar langdurige gedragsverandering tot echte impact leidt.

Als je benieuwd bent hoe je dit in de praktijk kunt brengen, zijn hier een paar manieren om te beginnen met het verkennen van dit framework:

1. Breng de loop in kaart: Voor een gedrag dat je belangrijk vindt, schets de driehoek. Wat is het gewenste gedrag? Welke persoonlijke factoren spelen een rol? Welke aspecten van de omgeving ondersteunen het (of vormen een obstakel)?

2. Zoek hefboompunten: Waar is de makkelijkste plek om in te grijpen? Wat kun je beïnvloeden? Kun je het gedrag vereenvoudigen? Iemands zelfvertrouwen vergroten? De omgeving aanpassen?

3. Ontwerp voor versterking: Hoe zal een klein succes door het systeem heen effect hebben? Maak je het gebruikers gemakkelijk om hun eigen voortgang en identiteitsverandering te zien?

4. Let op misalignment: Soms vragen we mensen om op manieren te handelen die botsen met hun omgeving of identiteit. Als de loop in tegengestelde richtingen trekt, is verandering moeilijk. In plaats van harder te duwen, zoek manieren om de ervaring opnieuw uit te lijnen: kan je product identiteit verschuiven, de context herformuleren, of het gedrag makkelijker laten voelen?

Mensen vormen hun eigen wereld – en worden er tegelijkertijd door gevormd

Dit kader herinnert ons eraan dat mensen niet slechts passieve ontvangers van design zijn. Ze vormen hun wereld, net zoals de wereld hen vormt. De meest effectieve strategieën voor gedragsverandering – in producten, diensten of systemen – werken met deze lus, niet ertegenin.

Natuurlijk kan geen enkel kader de complexe, gelaagde werkelijkheid – en alle nuances – van menselijk gedrag volledig vatten. Elk model is een vereenvoudiging van de echte wereld – een startpunt, geen sluitende oplossing. Gedragsverandering is complex. Wat werkt voor het ene publiek, in een bepaalde context of voor een bepaald gedrag, werkt mogelijk niet elders. Alleen dit driehoekmodel toepassen lost niet automatisch alle uitdagingen op rond engagement of

Wat het wél kan doen, is ons helpen betere vragen te stellen. Het moedigt ons aan verder te kijken dan oppervlakkige oplossingen en rekening te houden met de diepere krachten die meespelen – hoe mensen denken, voelen, handelen en omgaan met hun omgeving. Op die manier biedt het een nuttig perspectief om systematischer over verandering na te denken.

Dus de volgende keer dat je een nieuwe onboardingflow vormgeeft, een gewoontevormende functie verfijnt, of nadenkt over hoe je langdurig engagement kunt stimuleren, probeer dit driehoekmodel toe te passen. Het geeft je misschien niet alle antwoorden, maar helpt je het (gedrags-)plaatje beter te zien.

En misschien, heel misschien, helpt het je bij het ontwerpen van echte, langdurige verandering.

Heb je een gedragsuitdaging in gedachten? Neem gerust contact op – ik praat er graag over!

Dit artikel is oorspronkelijk gepubliceerd bij Nuance Behavior.